Ekim hükümeti sualtındaki binlerce kayanın ortasında, bir tehlikeden diğerine yolunu el yordamıyla arıyordu. Nereye gidecekti? Bunu kendisi de bilmiyordu.

26 ve 27 Ekimde Petersburg’dan üç tüfek menzili uzaklıktaki Kronştad’da aniden bir ayaklanma patlak verdi. Askerler arasında politik bakımdan bilinçli olanlar kitleyi zaptetmeye çalıştı, fakat öfke kendiliğinden patladı. Ordu içindeki en iyi unsurlar, bu hareketi durduramayacaklarını anlayınca onun başına geçtiler. Ancak yetkililer tarafından kışkırtılan birtakım serserilerin pogromlarına engel olmayı başaramadılar. Bunda en büyük rolü, denizcilerin en cahillerini de kendileriyle birlikte sürükleyen Kronştad’ın ünlü mucizevi işçisi Ioann’ın çeteleri oynadı. 28 Ekimde Kronştad’da sıkıyönetim ilân edildi ve talihsiz ayaklanma ezildi. Askerlerin ve denizcilerin en iyileri idam tehdidiyle yüz yüze geldiler.

Kronştad kalesinin zapt edildiği gün, hükümet Polonya’nın bütününü sıkıyönetim altına alarak, ülkeye sert bir uyarı verdi; varlığının on birinci gününde bildirge hükümetinin Peterhof kamarillasının[1] önüne attığı ilk büyük kemik buydu. Kont Witte, bu adımın tüm sorumluluğunu üzerine aldı; bir hükümet bildirisinde Polonyalıların ayrılmak için “küstah” (!) bir girişimde bulundukları yalanını söyledi ve tehlikeli bir yola girmemeleri için onları uyardı, “bu ilk kez olmuyordu.” Ertesi gün, kendisini Trepov’un tutsağı olarak bulmamak için, çark edişin yollarını döşemek zorunda kaldı; “Polonyalıların aşırı duyarlı” oldukları mevcut durumda, hükümetin, güncel olaylardaki gelişmelerin olası sonuçlarını önceden tahmin edip bu olayları değerlendirmediğini itiraf etti. Böylece, sıkıyönetim bir bakıma anayasanın Polonya halkının politik mizacına övgüsüydü.

Çernigov, Saratov ve Tambov eyaletlerinde, toprak sorunu patlak veren bazı bölgeler 29 Ekimde sıkıyönetim altına alındı. Öyle görünüyor ki, Tambovlu mujikler de “aşırı duyarlılık”tan musta­ribdiler.

Liberal cemaatin dişleri korkudan takırdamaya başladı. Liberaller Witte’yi ne kadar hor görerek yüzlerini buruşturmuşlarsa da, yine de ona içten inanıyorlardı. Ancak şimdi, Durnovo kendinden emin bir şekilde Witte’nin sırtına basarak yükselmişti; ve Durno­vo, Cavour’un özdeyişini –“aptalları yönetmenin yöntemi ablukadır”– kendi kılavuzluğunun teorisi haline getirecek kadar da akıllıydı.

Devrimci içgüdüleri işçilere, karşı-devrimin bu açık saldırısının cezasız kalmasına izin vermenin, onun küstahlığını teşvik edeceğini söylüyordu. 29-30 Ekimde ve 1 Kasımda, Sovyet tarafından, Petersburg sanayi tesislerinin çoğunu kapsayan ve şiddetli protesto çağrıları yapılan kitle mitingleri düzenlendi.

1 Kasımdaki kalabalık ve patırtılı bir mitingde, Sovyet üyelerinin ezici çoğunluğu, hararetli bir tartışmadan sonra aşağıdaki kararı kabul etti:

Hükümet cesetler üzerinde yürümeye devam ediyor. Kendi haklarını ve halkın özgürlüğünü savunmak için ayağa kalkan Kronştad’ın cesur asker ve denizcilerini askeri mahkemelerde yargılıyor. Ezilen Polonya’nın boynuna sıkıyönetim kemendini geçirdi.

İşçi Temsilcileri Sovyeti, Petersburg’un devrimci proletaryasını, yenilmez gücünü çoktan göstermiş bir politik genel grev ve kitlesel protesto mitingleri aracılığıyla, Kronştad’ın devrimci askerleri ve Polonyalı devrimci işçilerle kardeşçe dayanışma göstermeye çağırıyor.

Yarın, 2 Kasımda, öğlen 12:00’da, Petrsburg işçileri aşağıdaki sloganlar altında iş bırakacaklardır: Kahrolsun askeri mahkeme! Kahrolsun ölüm cezası! Kahrolsun Polonya ve Rusya’nın her tarafındaki sıkıyönetim!

Çağrının başarısı tüm beklentilerin üzerindeydi. Pek çok fedakârlık gerektiren Ekim grevinin durmasının üzerinden yaklaşık iki hafta geçmiş olmasına rağmen, Petersburg işçileri olağanüstü bir oybirliğiyle iş durdurdular. Sovyette temsil edilen bütün büyük tesisler ve fabrikalar saat 12:00’dan bir saniye önce grevdeydiler. O güne kadar politik mücadeleye katılmayan birçok orta ve küçük sanayi işletmesi greve katıldı, temsilciler seçti ve onları Sovyete gönderdi. Petersburg demiryolu merkezinin bölge komitesi Sovye­tin kararını onayladı ve Finlandiya demiryolu hariç bütün demiryolları çalışmayı kesti. Kasım grevine katılan tüm işçi sınıfı grevcilerinin toplam sayısı, sadece Ocak grevini değil Ekim grevini de geçti. Posta ve telgraf servisleri, atlı araba sürücüleri, atlı tramvaylar ve tezgâhtarların çoğunluğu grev yapmadılar. Gazeteler arasında, sadece Hükümet Haberleri, Petersburg Şehir Valiliği Gazetesi ve İzvestia yayınlandı, ilk ikisi askeri birliklerin, üçüncüsü ise silahlı işçi müfrezelerinin koruması altındaydı.

Kont Witte tümüyle gafil avlanmıştı. İki hafta önce iktidar kendi eline geçtiğinden beri, tüm yapması gerekenin yol göstermek, teşvik etmek, engel olmak, tehdit etmek ve yönetmek olduğunu düşünüyordu. Kasım grevi, hükümetin riyakârlığına karşı proletaryanın bu öfkeli protestosu, büyük devlet adamını şaşkına çevirmişti. Hiçbir şey, onun devrimci olayları anlamaktaki mutlak başarısızlığını, bu olaylar karşısındaki çocukça şaşkınlığını ve aynı zamanda inatçı kibrini gösteren, proletaryayı yatıştıracağını umduğu şu telgraftan daha tipik değildir. Metnin tamamı şöyle:

İşçi kardeşler, işe geri dönün, ayaklanmadan vazgeçin, karılarınızı ve çocuklarınızı düşünün. Kötü tavsiyelere kulak vermeyin. Çar bize işçilerin sorunlarına özel bir ilgi göstermemizi emretti. Bu amaçla İmparator Hazretleri işçilerle işverenler arasında hakkaniyetli ilişkiler kurmak üzere bir Ticaret ve Sanayi Bakanlığı kurdu. Bize zaman verin, sizin için mümkün olan herşey yapılacaktır. Sizin tarafınızda olan ve sizin iyiliğinizi isteyen bir adamın öğütlerini dinleyin. Kont Witte.

Korkakça bir nefretin, cebindeki bıçağı saklı tutarak, dostça bir alçakgönüllülük pozuna girdiği bu utanmaz telgraf alınıp 3 Kasımdaki Sovyet toplantısında herkese açıklandığında, bir öfke fırtınasına yol açtı. Tarafımızca önerilen yanıt ateşli bir kararlılıkla derhal onaylandı ve ertesi gün İzvestia’da yayınlandı. İşte metin:

Kont Witte’nin “kardeş işçiler”e gönderdiği telgraftaki notu almış olan İşçi Temsilcileri Sovyeti, herşeyden önce Çarın gözdesinin Petersburg işçilerine kendi “kardeşler”i olarak hitap etmeye kalkışmasındaki fevkalâde laubaliliğe müthiş şaşırdığını ifade etmek istemektedir. Proleterler ve Kont Witte arasında hiçbir akrabalık yoktur.

Sovyet, sorunun özüne ilişkin olarak şunu ilân eder:

1. Kont Witte bizi karılarımızı ve çocuklarımızı düşünmeye çağırıyor. Yanıt olarak, İşçi Temsilcileri Sovyeti, bütün işçileri, Kont Witte iktidara geldiğinden beri işçi sınıfı saflarına kaç tane dul ve yetimin eklendiğini saymaya çağırıyor.

2. Kont Witte, Çarın çalışan insanlara karşı nazik ilgisine dikkat çekiyor. İşçi Temsilcileri Sovyeti Petersburg proletaryasına 9 Ocaktaki Kanlı Pazarı hatırlatır.

3. Kont Witte “zaman” istiyor ve işçiler için “mümkün olan herşeyi” yapmaya söz veriyor. İşçi Temsilcileri Sovyeti Witte’nin Polonya’yı askeri cellâtlara teslim etmek için zaman bulduğunu biliyor ve İşçi Temsilcileri Sovyetinin Kont Witte’nin devrimci proletaryayı boğmak için mümkün olan herşeyi yapacağına dair en ufak bir şüphesi yok.

4. Kont Witte kendisine, bizim tarafımızda ve bizim iyiliğimizi isteyen bir adam diyor. İşçi Temsilcileri Sovyeti, Çarın gözdelerinin lütuflarına ihtiyacı olmadığını ilân eder. Genel, eşit, doğrudan ve gizli oy hakkı temelinde bir halk hükümeti talep eder.

Malûmat sahibi olanlar, grev yapan “kardeşler”inin mektubunu aldığında Kontun astım krizine tutulduğunu anlatıyorlardı.

5 Kasımda Petersburg telgraf bürosu şunu bildiriyordu: “Askeri mahkemenin kullanılması ve Kronştad kargaşasında yer alan erlerin idamına ilişkin taşraya yayılan söylentiler (!) nedeniyle, böylesi söylentilerin ham (?) ve temelsiz olduğunu bildirmek için yetkilendirildik.… Kronştad olaylarında yer alanlar askeri mahkemede yargılanmadılar ve yargılanmayacaklar.” Bu kesin ifade hükümetin grev karşısında teslim olduğu anlamına geliyordu. Protestolara katılan Petersburg proletaryasının sermayenin ticari ve sınai hayatını geçici bir duraklamaya uğrattığı sırada, “taşradaki söylentiler”e çocukça atıfta bulunmak, şüphesiz bu gerçeği gizleyemezdi. Hükümet, Polonya sorununda, oradaki “kargaşa diner dinmez”, Po­lonya Krallığı eyaletlerindeki sıkıyönetimi kaldıracağını vaat ederek taviz vermeye ise daha önce başlamıştı.[2]

5 Kasım akşamı, Yürütme Komitesi, en uygun psikolojik anın geldiğine karar vererek, Sovyete grevi sona erdirmeyi teklif etti. O anki politik durumun bir tasviri olarak, Yürütme Kurulu raportörü tarafından yapılan konuşmayı aktarıyoruz:

Kronştad denizcilerinin askeri mahkeme tarafından değil, fakat bir askeri bölge mahkemesi tarafından yargılandıklarını bildiren bir hükümet telgrafı halka şimdi açıklandı.

Bu telgraf, bizim gücümüzün, Çar hükümetininse güçsüzlüğünün bir göstergesinden başka bir şey değildir. Bir kez daha Petersburg proletaryasını bu büyük manevi zaferinden dolayı kutlayabiliriz. Ancak şunu da açıkça söyleyelim: bu hükümet telgrafı ortada olmasaydı bile, Petersburg işçilerine grevi durdurma çağrısı yapmak zorunda olacaktık. Bugünkü haberler gösteriyor ki, bütün Rusya’daki politik gösteriler giderek azalmakta. Grevimiz, gerçekte, bir gösteri mahiyetindedir. Onun başarısını ya da başarısızlığını yalnızca bu bakış açısından yargılayabiliriz. Doğrudan ve asli amacımız, uyanmakta olan orduya, işçi sınıfının onun yanında olduğunu, orduyu savunacağını göstermekti. Bu amacı başarmadık mı? Her dürüst askerin kalbini kazanmadık mı? Kim bunu inkâr edebilir? Ve eğer böyleyse, bir şey elde etmediğimiz iddia edilebilir mi? Grevin sona ermesi yenilgimiz olarak görülebilir mi? Büyük Ekim mücadelesinin sona ermesinden sadece birkaç gün sonra, işçiler kanlarını temizlemek ve yaralarını sarmak için henüz zaman bulamamışken, kitlelerin Sovyetin tek bir sözüyle tek bir vücut halinde yeniden greve gidecek kadar muhteşem bir disipline sahip olduğunu bütün Rusya’ya göstermedik mi?

Bakın! Bu kez, daha önce hiç greve gitmemiş en geri fabrikalar bile greve katıldı ve onların temsilcileri şimdi Sovyette bizimle oturuyor. Ordunun başı çeken unsurları protesto mitingleri örgütlediler ve bu sayede de gösterilerimize katıldılar. Bu zafer değil mi? Bu görkemli bir başarı değil mi? Yoldaşlar, yapmamız gereken herşeyi yaptık. Bir kez daha Avrupa borsası gücümüzü selâmladı. Sovyetin bir grevin gerekli olduğuna karar vermesi, hemen yurtdışı döviz kurumuzda hatırı sayılır bir düşüşte yansımasını buldu. Böylece, ister Kont Witte’ye isterse bir bütün olarak hükümete yanıt vermek için yapalım, eylemlerimizin her biri mutlakıyete kesin bir darbe vurdu.

Bazı yoldaşlar, Kronştad denizcileri jüri tarafından yargılanana ve Polonya’da sıkıyönetim kaldırılana kadar grevin devam etmesini talep ediyorlar. Başka bir deyişle, mevcut hükümet düşene kadar, çünkü Çarlık bütün güçlerini grevimize karşı harekete geçirecektir, bu gerçekle yüz yüze gelmek zorundayız yoldaşlar. Eğer hareketimizin amacının otokrasiyi devirmek olduğunu varsayarsak, o zaman, hiç şüphe yok ki bu amaca ulaşmadık. Bu bakımdan, kızgınlığımızı gizlemeli ve bir protesto gösterisi yapmaktan kaçınmalıydık. Ancak taktiklerimiz, yoldaşlar, hiç de bu modele dayanmıyor. Eylemlerimiz ardarda gelen bir dizi muharebedir. Amaçları düşmanı altüst etmek ve yeni dostlar kazanmaktır. Ve bizim için kimin sempatisi ordununkinden daha değerlidir? Bunu anlayın: grevin devam etmesinin gerekip gerekmediği üzerine tartışırken, özünde, grevin coşkun niteliğini muhafaza edip etmeyeceğimizi ya da onu tayin edici bir mücadeleye dönüştürüp dönüştürmeyeceğimizi, yani onu toplam bir zafer veya yenilgi noktasına kadar devam ettirip ettirmeyeceğimizi tartışıyoruz. Çarpışmalardan ya da yenilgilerden korkmuyoruz. Yenilgilerimiz sadece zaferimize giden adımlardır. Ama biz her çarpışma için en elverişli koşulları ararız. Olaylar bizim lehimize işliyor ve onların akışını zorlamanın bizim açımızdan hiçbir avantajı yok. Soruyorum size: tayin edici çarpışmayı ertelemek kimin yararınadır, bizim mi, hükümetin mi? Bizim yararımızadır, yoldaşlar! Yarın bugün olduğumuzdan daha güçlü ve ertesi gün de yarın olduğumuzdan daha güçlü olacağız.

Unutmayın yoldaşlar, binlerce insanın katıldığı mitingler düzenleyebildiğimiz, proletaryanın geniş kitlelerini örgütleyebildiğimiz ve devrimci basınımız vasıtasıyla tüm halka seslenebildiğimiz bu koşullar, bizim için ancak bu son günlerde oluştu. Bu koşulları proletarya safları arasındaki mümkün olan en geniş ajitasyon ve örgütlenme için en iyi şekilde kullanmalıyız. Tayin edici eylem için kitlelerin hazırlık dönemini uzatmalıyız, daha sonra mümkün olduğu kadar birleşik ve örgütlü bir ordu olarak hareket etmek için, uzatabildiğimiz kadar, belki bir ya da iki ay uzatmalıyız. Hükümet, şüphesiz, nihai çarpışma için daha hazırlıksız olduğumuz bir anda, yani şimdi, bizi paramparça etmeyi tercih ederdi.

Bazı yoldaşlar, cenaze töreni gösterisinin iptal edildiği gün olduğu gibi, bugün de şu şüphelere sahipler: bugün geri çekilirsek, kitleleri başka bir anda harekete geçirebilir miyiz? Kitleler uykularına geri dönmeyecekler mi? Benim yanıtım şu; bugünkü rejimin kitlelerin huzur içinde uyuyabileceği koşulları yaratabileceğini gerçekten düşünüyor musunuz? Gelecekte onları tekrar harekete geçirecek hiçbir olay olmayacağı konusunda gerçekten endişelenmemiz gerekiyor mu? İnanın bana, bunun gibi pek çok olay olacaktır; Çarlık bunu halleder. Şunu da unutmayın, önümüzde, tüm devrimci proletaryayı ayağa kaldırması gereken bir seçim kampanyası uzanıyor. Bu seçim kampanyasının mevcut rejimi silip süpürerek sona ermeyeceğini kim bilebilir? Sakin olalım, olaylar hakkında vaktinden önce konuşmayalım. Devrimci proletaryaya daha çok güvenelim. Proletarya 9 Ocaktan sonra uykuya daldı mı? Şidlovski komisyonundan[3] sonra? Karadeniz olaylarından sonra? Hayır, devrimci dalga giderek yükseliyor ve onun tüm otokratik rejimi parçalayıp boğacağı an çok uzak değil.